Η Ιστορία του Χρόνου

Λέμε συχνά ότι ο χρόνος «ρέει», «κυλά» και «φεύγει», χωρίς ποτέ να προσδιορίζουμε επακριβώς τι είδους «πράγμα» είναι αυτό που κυλά και φεύγει ασταμάτητα ή, τουλάχιστον, ποιος ή πώς μπορεί κανείς να μετρά την αδιάκοπη ροή του.

Αναμφίβολα, ο «χρόνος» αποτελεί το πιο σκοτεινό και άπιαστο αντικείμενο της ανθρώπινης σκέψης (φυσικής και μεταφυσικής): πρόκειται για κάτι που υπάρχει «πραγματικά» ή, αντίθετα, είναι ένας βολικός τρόπος να «μετράμε» ό,τι συνεχώς μεταβάλλεται και παρέρχεται γύρω από εμάς και μέσα μας; Άραγε, θα συνεχίσει να κυλά αιωνίως, αδιαφορώντας για τις αδυναμίες και τις αγωνίες των ανθρώπων, ή κάποτε θα «τελειώσει», επαναφέροντας στο μηδέν το Σύμπαν και τους κατοίκους του;

Ο φιλόσοφος Νεύτωνας και η εποχή του

O Νεύτων, παραφράζοντας ένα παλιό απόφθεγμα, φέρεται να δήλωσε μια μέρα: «Αν κατόρθωσα να δω πιο μακριά από τους άλλους ανθρώπους, είναι γιατί στηρίχτηκα στους ώμους γιγάντων». Πράγματι, ο Νεύτων συνέχισε τις εργασίες του Γαλιλαίου και του Καρτέσιου στη μηχανική, του Κέπλερ και Κοπέρνικου στην αστρονομία, και είναι γνωστό ότι επηρεάστηκε από τις εργασίες του Christian Huygens.

Στα πρώτα πενήντα χρόνια του 17ου αιώνα δεν έλειπαν οι «γίγαντες» στο χώρο της επιστήμης. Τα Principia μπορούν, υπό μια έννοια, να θεωρηθούν κορωνίδα των ρευμάτων (αστρονομία – μηχανική – μαθηματικά) στο χώρο της επινοητικής σκέψης, που ανέδειξε τότε για πρώτη φορά ο άνθρωπος από την εποχή της αρχαιότητας. O Νεύτων όμως δεν αρκέστηκε να συνδυάσει απλώς τα αποτελέσματα τα οποία είχαν επιτύχει άλλοι επιστήμονες. Ήδη από τη διατύπωση των ορισμών και των αξιωμάτων του, καινοτομεί με τέτοια τόλμη, που αναστάτωσε πολλούς από τους συγχρόνους του. Τρεις από τις καινοτομίες αυτές επρόκειτο να γίνουν αντικείμενο των πιο έντονων αντιπαραθέσεων που συνόδευσαν την πρόοδο της φυσικής.

Οι απόψεις της ορθόδοξης ερμηνείας της κβαντικής θεωρίας και οι αντίπαλοι της

Ανάμεσα στους αντιπάλους αυτού, πού μερικές φορές ονομάζεται ή "ορθόδοξη" ερμηνεία της κβαντικής θεωρίας, ο Σραίντινγκερ κατέχει ξεχωριστή θέση επειδή θέλησε ν’ αποδώσει την "αντικειμενική πραγματικότητα”, όχι στα σωμάτια άλλα στα κύματα και δεν είναι διατεθειμένος να ερμηνεύσει τα κύματα σαν "κύματα πιθανότητας μόνο".

Στη διατριβή του με τίτλο " Υπάρχουν Κβαντικά Άλματα; " προσπαθεί ν’ αρνηθεί ολωσδιόλου την ύπαρξη κβαντικών αλμάτων (σ’ αυτό το σημείο είναι συζητήσιμη ή καταλληλότητα του όρου "κβαντικό άλμα" και θα μπορούσε να αντικατασταθεί με το λιγότερο προκλητικό όρο "ασυνέχεια").

Το πείραμα στη φυσική επιστήμη του Αριστοτέλη

«Η χρήση -ή η απουσία- πειραμάτων είναι θέμα προσφιλές σε όσους έχουν επιχειρήσει να συγκρίνουν ή να αντιδιαστείλουν την αρχαία ελληνική προς τη νεότερη επιστήμη». Ο Αριστοτέλης, κυρίως, -που κυριάρχησε ως αυθεντία στη φυσική για 2.000 περίπου χρόνια- δέχεται σφοδρότατη κριτική για την «αδυναμία» του να προσεγγίσει τη φύση και τους νόμους που την διέπουν χρησιμοποιώντας πειράματα που θα αποδείξουν ή θα ενισχύσουν τα θεωρήματά του. Αυτού του τύπου η κριτική είναι αναχρονιστική ή όχι; Πώς στοιχειοθετούσε ο Αριστοτέλης την επιστήμη της φυσικής και κατά πόσο η μεθοδολογία του ήταν εναρμονισμένη ή όχι με τις αντιλήψεις του; Αντίστοιχα ποια ήταν η επιστημονική μεθοδολογία της ιπποκρατικής ιατρικής και η φύση των ιατρικών «πειραμάτων»;

Η επίδραση του εμπειρισμού

1. Επιστημονική είναι η θεωρία που επιτρέπει τον εμπειρικό της έλεγχο

Έλεγχος και πείραμα είναι ταυτόσημες έννοιες στον χώρο της επιστημονικής έρευνας. H διάκριση επομένως της επιστημονικής θεωρίας από άλλου είδους θεωρήσεις εξαρτάται κατ’ αρχήν από τη δυνατότητα της επιστημονικής θεωρίας να ελεγχθεί μέσω πειραμάτων.

Το κριτήριο αυτό ισχύει εξίσου για πολυσύνθετες θεωρίες, όπως είναι η νευτώνεια μηχανική, αλλά και για πολύ απλούστερες υποθέσεις ή "εμπειρικούς νόμους", όπως, για παράδειγμα, "όλα τα μέταλλα, όταν θερμανθούν, διαστέλλονται".  Ας εξετάσουμε, χάριν ευκολίας, την απλή υπόθεση περί μετάλλων.

«Από τον Αριστοτέλη στο Νεύτωνα»

O Αριστοτέλης υπήρξε φιλόσοφος και μάλιστα από τους μεγαλύτερους όλων των εποχών. O Νεύτωνας υπήρξε φυσικός και μαθηματικός και μάλιστα ο θεμελιωτής της Φυσικής. Έχει λοιπόν νόημα το ερώτημα: «Από τον Αριστοτέλη στο Νεύτωνα»; Νομιμοποιείται, άραγε, μια τέτοια διατύπωση; H απάντηση είναι θετική. Διότι προ του Νεύτωνα (ή έστω του Γαλιλαίου ) ναι μεν δεν υπήρχε η Φυσική ως ανεξάρτητος κλάδος της επιστήμης, όπως είναι σήμερα, υπήρχε όμως ως Φιλοσοφία της φύσης. Δηλαδή η Φυσική ήταν κλάδος της Φιλοσοφίας, όπως άλλωστε και άλλες επιστήμες.

H Φιλοσοφία της φύσης μπορούμε να πούμε ότι αποτελεί την προϊστορία της Φυσικής. O Αριστοτέλης, μεταξύ των άλλων, ασχολήθηκε και με τη Φιλοσοφία της φύσης και μάλιστα το φιλοσοφικό του σύστημα κυριάρχησε επί είκοσι περίπου αιώνες, μέχρι την Αναγέννηση. Με την εκρηκτική ανάπτυξη των φυσικών επιστημών άρχισαν η μια μετά την άλλη να αποσπώνται από τη Φιλοσοφία, οπότε κάποια στιγμή τέθηκε και το ερώτημα κατά πόσο έχει νόημα η ύπαρξη της ως ανεξάρτητης πλέον επιστήμης.